Dokumentem Mitis Iudex Dominus Iesus, obowiązującym od 8 grudnia 2015r., papież Franciszek wprowadził możliwość zastosowania w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, nowej formy procesu – procesu skróconego (łać. processus brevior), nazywanego też „ krótkim procesem”. Proces ten jest stosowany gdy zachodzą szczególne okoliczności, z racji na które, można go prowadzić w trybie nieco uproszczonym a tym samym szybszym. Proces skrócony jest możliwy do prowadzenia tylko w wyjątkowych sytuacjach, muszą być one oczywiste i nie budzące żadnych wątpliwości. Aby zaistniała możliwość prowadzenia sprawy z zastosowaniem procesu skróconego, muszą zostać spełnione określone prawem warunki. Określa je zreformowany kanon 1683, 1°-2° , Kodeksu Praw Kanonicznego z 1983r. :
„1° żądanie zostało zgłoszone przez obydwoje małżonków lub przez jednego z nich za zgodą drugiego;
2° przytaczane są okoliczności dotyczące faktów lub osób poparte zeznaniami lub dokumentami, które nie wymagają przeprowadzenia dokładniejszego badania albo dochodzenia oraz w sposób oczywisty wskazują na nieważność” .
Orzekanie w takich sytuacjach należy wyłącznie do biskupa diecezjalnego.
Posiedzenie w procesie skróconym powinno odbyć się w ciągu trzydziestu dni. W jego czasie jest przeprowadzane postępowanie dowodowe. Kończy się ono wyznaczeniem piętnastodniowego terminu na przedstawienie uwag obrońcy węzła małżeńskiego, a także wniosków obrończych stron, jeżeli takie zgłaszają (MIDI, kan. 1686). Trzydziestodniowy termin wyznaczony przez prawodawcę jest terminem danym, aby zorganizować pracę sądu w sposób szybki i sprawny. W praktyce postępowanie 45 dniowe może ulec przedłużeniu nawet do kilku miesięcy.
Proces skrócony jest możliwy do prowadzenia tylko w wyjątkowych sytuacjach, muszą być one oczywiste i nie budzące żadnych wątpliwości. Pierwszym koniecznym warunkiem przeprowadzenia procesu skróconego jest zgodne żądanie małżonków – czego wyrazem jest wspólne podpisanie skargi powodowej. Zgodność małżonków powinna dotyczyć również: tytułu nieważności małżeństwa, zgłoszenia środków dowodowych, czy zobowiązania się do uczestniczenia w postępowaniu.
Drugim niezbędnym warunkiem prowadzenia procesu skróconego jest istnienie okoliczności dotyczących osób lub faktów, popartych zeznaniami lub dokumentami, które nie wymagają przeprowadzenia dokładniejszego badani albo dochodzenia oraz w sposób oczywisty wskazują na nieważność małżeństwa.
Ustawodawca wymienia kilka przykładów okoliczności dotyczących rzeczy lub osób, które dopuszczają rozpoznanie sprawy o nieważność małżeństwa w formie procesu skróconego są nimi: taki brak wiary, który może prowadzić do symulacji konsensusu lub błędu determinującego wolę, krótki czas pożycia małżeńskiego, aborcję dokonaną dla uniknięcia zrodzenia potomstwa, pozostawanie w relacji pozamałżeńskiej w czasie zawierania małżeństwa lub wkrótce po ślubie, podstępne zatajenie bezpłodności, poważnej choroby zakaźnej, zatajenie potomstwa z wcześniejszego związku lub pozbawienia wolności, zawarcie małżeństwa z przyczyny całkowicie obcej życiu małżeńskiemu lub wynikającej z nieoczekiwanej ciąży kobiety, użycie przemocy fizycznej w celu wymuszenia konsensusu, brak używania rozumu potwierdzony dokumentacją medyczną.
Przesłanką do prowadzenia procesu skróconego jest zaistnienie okoliczności skłaniających do orzeczenia nieważności małżeństwa. Biorąc pod uwagę wcześniejszą, zgodną prośbę małżonków o stwierdzenie nieważności ich małżeństwa i jeżeli następnie otrzymali to o co prosili, to apelacja faktycznie i formalnie jest bezpodstawna.
Jeżeli biskup nie stwierdzi nieważności małżeństwa w procesie skróconym prawo umożliwia przekazanie tej sprawy do rozpatrzenia w trybie zwyczajnym, gdzie prawo do apelacji jest w pełni zachowane.
Więcej zobacz:
