Zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa w I instancji powinien trwać rok, w II instancji pół roku. Praktyka jednak ustanawia jego wydłużenie. Decydującą o tym przyczyną jest ilość spraw procedowanych przez dany sąd kościelny. Również aktywność stron i ich zaangażowanie w toczące się postępowanie wpływają na jego przebieg, a co z tym jest związane na czas jego trwania. Pierwszą czynnością zmierzającą do rozpoczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności małżeństwa (tzw. „rozwodu kościelnego”) jest weryfikacja i ocena stanu faktycznego sprawy oraz podstawy prawnej, które stanowić będą nie tyko o jej przyjęciu lub odrzuceniu przez właściwy sąd, ale o całym toku i czasie trwania procesu. Profesjonalna pomoc adwokata kościelnego i dokonywane w jej obrębie działania prowadzą do usprawnienia procedury procesu o „unieważnienie ślubu kościelnego” i sprzyjają w dążeniu do osiągnięcia określonego celu.
Mając na uwadze ponoszone nakłady finansowe związane z procesem o stwierdzenie nieważności małżeństwa, należy uwzględnić ich dwa rodzaje, a mianowicie: koszty sądowe (ustalane przez sądy kościelne) i koszty pomocy prawnej (adwokata kościelnego).
Koszty sądowe określane też opłatą sądową są ustalane przez poszczególne sądy kościelne (diecezjalne) i ich wysokość nie jest jednakowa. Rzeczone koszty ponosi strona inicjująca proces – strona powodowa i określane są jednokrotnie. Za zgodą sądu, po uwzględnieniu trudności we wniesieniu opłaty sądowej w całości, może ona być regulowana w częściach.
Honorarium adwokata kościelnego zależy od poziomu trudności sprawy, formy i sposobu świadczonej pomocy jak również od profesjonalizmu i kompetencji.
Proces ten jest stosowany gdy zachodzą szczególne okoliczności, z racji na które, można go prowadzić w trybie nieco uproszczonym a tym samym szybszym. Proces skrócony jest możliwy do prowadzenia tylko w wyjątkowych i ściśle określonych sytuacjach, muszą być one oczywiste i niebudzące żadnych wątpliwości. Pierwszym koniecznym warunkiem przeprowadzenia procesu skróconego jest zgodne żądanie małżonków – czego wyrazem jest wspólne podpisanie skargi powodowej. Zgodność małżonków powinna dotyczyć również: tytułu nieważności małżeństwa, zgłoszenia środków dowodowych, czy zobowiązania się do uczestniczenia w postępowaniu. Drugim niezbędnym warunkiem prowadzenia procesu skróconego jest istnienie okoliczności dotyczących osób lub faktów, popartych zeznaniami lub dokumentami, które nie wymagają przeprowadzenia dokładniejszego badani albo dochodzenia oraz w sposób oczywisty wskazują na nieważność małżeństwa. Ustawodawca wymienia kilka przykładów okoliczności dotyczących rzeczy lub osób, które dopuszczają rozpoznanie sprawy o nieważność małżeństwa w formie procesu skróconego.
Posiedzenie w procesie skróconym powinno odbyć się w ciągu trzydziestu dni. W jego czasie jest przeprowadzane postępowanie dowodowe. Kończy się ono wyznaczeniem piętnastodniowego terminu na przedstawienie uwag obrońcy węzła małżeńskiego, a także wniosków obrończych stron, jeżeli takie zgłaszają. W praktyce postępowanie „45-dniowe” może ulec przedłużeniu nawet do kilku miesięcy.
Wyrok o stwierdzenie nieważności małżeństwa jest skuteczny względem obu stron postępowania. Oznacza to, że nie tylko strona, która rozpoczęła proces (strona powodowa) uzyskuje „rozwód kościelny”, ale również strona przeciwna (strona pozwana) podlega wydanemu przez sąd orzeczeniu. Nie istnieje taka możliwość, aby rozstrzygnięcie było wydane tylko dla jednej ze stron prowadzonego procesu o ”nieważność małżeństwa” (tzn. tylko dla strony powodowej lub strony pozwanej). Mając na względzie fakt, że ślub został zawarty przez dwie osoby (mężczyznę i kobietę), tym samym wyrok stwierdzający jego nieważność lub utrzymujący ważność małżeństwa, ustanawia nową sytuację lub utrzymuje zaistniałą w mocy dla obojga małżonków. Wraz z uzyskaniem stwierdzenia nieważności małżeństwa („rozwodu kościelnego”) strony mogą ponownie zawrzeć związek małżeński.
